ESVAK MEFKÛRE MEKTEBİ KUTADGU BİLİG OKUMALARI DEVAM EDİYOR

ESVAK MEFKÛRE MEKTEBİ

Kutadgu Bilig Okumaları Devam Ediyor

Efendi BARUTÇU

 

21 Aralık 2019 Cumartesi günü Hacı Bayramı Veli Üniversitesi İktisat bölümü öğrencisi Kader Yıldız’ın çok verimli sunumundan sonra okuma grubu olarak aşağıdaki değerlendirme yapıldı:

Kutadgu Bilig , devlet bilgisinin doğası ve niteliği üzerinden Orhun Abideleri sonrasında açık seçik malumatı bulduğumuz kaynaklarımızın başında gelir. Devlet değerle eş görülerek gücü merkezileştiren yapının yerine kanun, iyilik ve doğruluk merkezli bir insan, toplum ve devlet tasavvuru son derece somut kriterler ile bu eserde ortaya konur.

Bu cihana hâkim olmak için, bin türlü fazilet gerek; yaban eşeğini alt etmek için, Arslan olmak gerek.

285-Dünyaya hâkim olana binlerce fazilet lazımdır; o bunlar ile eli-günü idare eder ve sisleri dağıtır.

286-O bunlar ile kılıç çalar ve düşmanın boynunu keser; memleketi ve halkını kanun yolu ile nizam altında bulundurur (s.31).

Kutadgu Bilig Orhun Abideleri ile benzer muhtevasıyla geçmişi geleceğe bağlayan önemli halkalardan birisi olma özelliği gösterir. Devletimizin ve milli aklımızın kökleri ve köklülüğü de bu sayede tespit edilerek milliyetçiliğimizin hamasi esaslardan öte gerçek ve temelleri olan esaslara müstenid olduğunu öğrenerek milli kimliğimize güvenle ait oluruz.

Söz sayesinde kara yerdeki mavi göğe yükselir ve baş-köseye geçenlerden olur (s.83).

O günden itibaren, gündüzleri oturmadan ve geceleri uyumadan, ona hizmette kusur etmedi (s.79).

İnsaniyet ve insanlık kavramı bu eserin cihan hakimiyetimizin insani esaslarını gösterir şekilde ortaya konur. Türk devleti milli olmakla beraber insanlık çapında iddia ve meseleleri olan bir devlettir. Bencil bir etnisite güzellemesinden öte milli karakterindeki insani esasları teklif ile insanlığa huzur ve refah vaad eder. Bu bakışta insanlık, düzen, sükûnet ve zarafet vardır.

Halkın işini insaniyet ile tanzim ederse, o iyi insan ne kadar mes'ud bir bey olur (s.43)

Sükûnet ve zarafet aklın vasfıdır; akılsız insanlar hayvan sürüsüne benzer (s.53)

Devletin adaletle kurulduğu ve yaşadığı, iktidarın Ay Toldu karakteriyle simgeleştirildiği üzere gelip geçen güvenilmez bir doğası olduğu esas olanın ise iyilik insanlığa fayda sağlamak olduğu açıkça gösterilir. Kut bilgisini anlatan bu eser “Kut”un nelere müsteniden geldiği yerde sabit olacağı açıkça gösterilir.

Halk içinde kim nüfuz sahibi olursa, onun dili ve sözü tatlı olmalı, kendisi tevazu göstermelidir.

Sana beylik ve büyüklük erişirse, bu devlet içinde sac ve sakalının ağarması için, kendini küçük

tut ve mütevazi ol (s. 50).

Hangi şey yana yatarsa, eğri olur; her eğrilikte bir kötülüğün tohumu vardır (s.69).

İster oğlum, ister yakınım veya hısımım olsun; ister yolcu, geçici, ister misafir olsun;

818 Kanun karşısında benim için bunların hepsi birdir; hüküm verirken, hiç biri beni farklı bulmaz.

819 Bu beyliğin temeli doğruluktur; beyler doğru olursa, dünya huzura kavuşur (s.70).

Kutadgu Bilig’de hükümdarın özellikleri yanında Kün Toğdu ile gösterilen güneşle sembolleşen devletin neler ile mukim olacağı da gösterilir.

Benim beğenmediğim şeylerden biri — yalandır; ondan sonra zulüm edenler gelir.

849 Sonra da haris tabiatlı ve olgun olmayan insanlar ile aceleci huylu ve gözü doymaz olanlar.

850 Her işte hiddet gösterenler, içkiye düşkünler veya çalıp-çırpanlar.

851 Bu gibi insanlar bana yaramaz; işte sana bunları açıkça döküp-saydım (s.72).

Kutadgu Bilig bir insan tasavvuru ortaya koyar. İyi ve doğru kavramları müşahhas kriterler ile ortaya konularak insan ve devletin dayanacağı ana güzergâh böylece belirlenir. Bu özellikler ve ilkeler dün olduğu gibi yarın da insanlığın her zaman içinde olmayı arzu edeceği bir düzenin esaslarını taşır.

İyi nedir? İyinin vasfı faydalı olmaktır; onun halka çok faydaları dokunur. O bütün halka hep iyilik eder, fakat yaptığını insanın başına kakmaz.

858 Kendi istifadesini düşünmez, başkasına fayda temin eder ve buna mukabil, bir karşılık beklemez (s.73).

Doğruluk nedir? Bak, kimin düşündüğü ile söylediği bir olursa, işte doğru insan odur — dedi—

863 Onun içi dışı gibi, dışı da içi gibidir; doğru ve dürüst insan böyle olur.

864 İnsan gönlünü çıkarıp, avucuna koyarak, başkaları önünde, mahcup olmadan, dolaşabilmelidir.

865 Saadette yükselmek için, insana doğruluk lazımdır; insanlık doğruluğun adıdır, inan.

866 İnsan nadir değil, insanlık nadirdir; insan az değil, doğruluk azdır. İnsan nadir değil, insanlık nadirdir; akıl doğru ve dürüst insanları övmüştür (s.73)

960 Bilgilinin sözünü dinle, itiraz etme; sana sorulmadan da söz söyleme.

961 Birini kim, lüzum görerek, ister ve çağırırsa, söze de ilk önce o başlar.

962 Kendisine bir şey sorulmadan, söze başlayana biri hayvan“ derse, doğru söylemiş olur,

963 Yine bil ki, kendisine bir şey sorulmadan, beylerin huzurunda konuşan adam da deli ve ahmaktır (s.80).

Türk Devleti görüleceği üzere kanun ve könilik (adalet) üzerine kurulmuştur. Devlet adamı ve insanlık ilkeleri ise evrensel bir boyuttadır. Bu eser milli bir zeminde evrensel düşünen Türk aklının cihan hâkimiyeti iddiasında bulunmasının nasıl bir hayalcilik olmadığını ve gerçeklere dayandığını göstermesi bakımdan çok önemlidir. Buradaki ilkeler tarihi şartlardan bağımsız olması hasebiyle geleceğimiz için okunup değerlendirilmesi gereken bir muhtevayı göstermektir.